ناوه‌ڕۆك
وڵاتی نەمسا
وڵاتی نەمسا (بە ئینگلیزی: Austria) بە شێوەیەکی فەرمی پێی دەوترێت کۆماری نەمسا و بە شێوەیەکی باو بە ئوستریا یان ئوتریش بەناوبانگە، وڵاتێکی هەڵکەوتەی باشووری ناوەڕاستی ئەورووپایە و وڵاتێکی داخراوە کە سنووری نییە لەگەڵ دەریا و زەریاکاندا، لە باکوورەوە سنووری هەیە لەگەڵ وڵاتی چیکدا و لە باکووری ڕۆژئاواوە هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتی ئەڵمانیادا و لە ڕۆژهەڵاتەوە لەگەڵ سلۆڤاکیادا، لە ڕۆژهەڵاتەوە سنوورەکانی لەگەڵ وڵاتی هەنگاریادا هاوبەشی پێکردووە وە وڵاتانی ئیتاڵیا و سلۆڤینیا لە باشوورین، وڵاتانی سویسرا و لیخنشتاین دەکەونە ڕۆژئاوای ئەم نیشتیمانەوە، شاری ڤییەنا گەورەترین شار و پایتەختی وڵاتە ڕەنگینەکەی نەمسایە، ڕووبەری خاکەکەی ٨٣ هەزار و ٨٧٩ کیلۆمەتر دووجایە و نزیکەی ٩ میلیۆن کەسی لێ دەژی.
زانیاری گشتی
| ناوی وڵات | کۆماری نەمسا |
| پایتەخت | ڤییەنا |
| زمانی فەرمی | نەمسایی |
| گرووپە ڕەگەزییەکان |
|
| ئایین |
|
| درووستبوونی نەمسا | ٨٧٩ـی زایینی |
| ئیمپڕاتۆرییەتی نەمسا-هەنگاریا | ١٨٦٧ |
| ڕووبەر | ٨٣,٨٧٩ کیلۆمەتر چوارگۆشە |
| دانیشتووان | ٨,٩٣٥,١١٢ |
| چڕی دانیشتووان | ١٠٦ کەس/ کیلۆمەتر چوارگۆشە |
| داهاتی ساڵانە | ٤٤٦.٣١٥ میلیار دۆلار |
| داهاتی ساڵانەی تاک | ٥٠,٢٧٧ |
| دراو | یۆرۆ |
| کات | UTC +1 |
| کاتی هاوینە | UTC +2 |
| شێوازی لێخوڕین | لای ڕاست |
| کۆدی نێودەوڵەتی | +٤٣ |
جوگرافیا
جوگرافیای وڵاتی نەمسا هاوسنوورە لەگەڵ وڵاتانی ئەڵمانیا، هەنگاریا، سلۆڤاکیا، ئیتاڵیا، چیک، سویسرا، سلۆڤینیا و لێخنشتاین، زمانی فەرمی وڵاتەکە نەمساییە و نزیکەی ٩ میلیۆن کەس لە وڵاتەکەدا دەژین و ڕووبەرەکەی ٨٤ هەزار کیلۆمەتر دووجایە، بەهۆی هەڵکەوتەی وڵاتی نەمساوە لەناو زنجیرە چیاکانی “ئەڵپ” دا، زۆربەی خاکی وڵاتەکە شاخاویی و سەختە، وە ناوچەکانی نزیک چیاکە دابەشکراون بە هەرێمەکانی باکوور و ناوەڕاست و باشووری ئەڵپ، چارەکێکی خاکی وڵاتەکە ناوچەی نزمی شیاوی نیشتەجێبوونە و تەنها لە ٪٣٢ ی ڕووبەرەکەی لە خوار ٥٠٠ مەترەوە لە ئاستی دەریاوە، ئەم وڵاتە هەڵکەوتەی هێڵی درێژی ٤٩ بۆ ٤٩ ی باکوور و بازنەی پانی ٩ بۆ ١٨ ی ڕۆژهەڵاتە.
پێنج ناوچەی هەرێمی سەرەکی هەیە، یەکەمیان و گەورەترین ناوچەی “ڕۆژهەڵاتی ئەڵپ”ـە کە خاکەکەی نزیکەی ٪٦٢ ی خاکی وڵاتەکە دەگرێتەوە لە نزیکی زنجیرە چیاکانی ئەڵپدا، چیا و دارستانەکان سیمایەکی جوان و سەرنجڕاکێشیان داوە بە وڵاتەکە، ڕووباری بەناوبانگی “دانووب” دەکەوێتە باکووری ڕۆژهەڵاتی نەمساوە، بەرزترین خاڵی وڵاتەکە “گرۆسلۆکنەر”ـە کە دەکەوێتە ڕۆژهەڵاتی چیای ئەڵپ و بەرزییەکەی ٣ هەزار و ٧٩٨ مەترە لە ئاستی دەریاوە، کۆمەڵێک دەریاچەی تێدایە لە نێویاندا دوو گەورەترین دەریاچە “کۆنستانس” لە ڕۆژئاوا و “نیوسیدلەر” ـە لە ڕۆژهەڵاتی وڵاتدا.
وڵاتی نەمسا یەکێک بوو لە وڵاتانی “هێزەکانی ناوەند” لە جەنگی جیهانیی یەکەمدا لەپاڵ وڵاتانی (ئەڵمانیا و دەوڵەتی عوسمانی و هەنگاریا) دا و یەکێک بوو لە هاوبەشانی “هێزەکانی تەوەر” لەمیانەی جەنگی جیهانیی دووەمدا لەگەڵ وڵاتانی (ئەڵمانیای نازی و ژاپۆن و هەنگاریا) دا و لە هەردوو جەنگەکەدا بەرەی دۆڕاوی شەڕەکە بوون دژی “هێزەکانی هاوپەیمان” وە ئەو زۆرینەی خاک و دانیشتووانێکی زۆری بوونە قوربانی ئەو دوو جەنگە و لەپاش یەکەم جەنگ ئیپڕاتۆرییەتە هاوبەشەکەی لەگەڵ هەنگاریادا هەڵوەشایەوە و هەریەکەیان خاکێکی بچووکتریان بۆ سنووردارکرا، لەو دووەمیشدا کۆمەڵێک باجی قوورسیدا و قووربانیانی زۆربوون.
کەشوهەوا
کەشوهەوای نەمسا بە شێوەیەکی گشتی فێنک و ساردە بەڵام هەرچوار وەرزەکە بوونی هەیە و لە ناوچەیەکەوە بۆ ناوچەیەکی تر دەگۆڕێت، ڕێژەی شێ لە وڵاتدا هەیە بەهۆی کاریگەری زەریای ئەتڵەسی و دەریای سپی ناوەڕاستەوە، یەکێک لە کەشەکانی ناسراوە بە “کەشوهەوای ئەڵپ” کە بەناوی چیاکەوە ناونراوە و نزیکەی سێ چارەکی وڵاتەکە دەگرێتەوە، ئەم جۆرەی بە کەشوهەوای شاخاویی یان بەرزاییش ناسراوە و ئەو ناوچانەی کە دەکەونە ژێر کاریگەری ئەو کەشەوە بە شێوەیەکی گشتی ساردن، لە ڕۆژهەڵاتی نەمسا و تەختاییەکانی پانۆنیان و نزیک ڕووباری دانووب کەشێکی جیاوازتر هەیە وەک لە کەشی ئەڵپ و ناوچەکە کەمتر بارانی لێ دەبارێت و گەرمترە بە بەراورد بە ڕۆژئاوای، لە زستاندا بە تێکڕا پلەی گەرمی لە سفر بۆ -١٠ پلەی سیلیزییە، لە وەرزی هاویندا بە تێکڕا پلەکانی گەرمی دەچنە ٢٥ پلەی سیلیزی، بەرزترین پلە کە لە مێژوودا تۆمارکرابێ لە ساڵی ٢٠١٣ دا بووە کە چووەتە ٤٠.٣ پلەی سیلیزی.
